Rozwój mowy, tak samo jak każdy inny aspekt rozwoju (wzrost, waga, motoryka), ma swoje etapy. Każde dziecko jest inne, a rozwój mowy zależny jest od wielu czynników – uwarunkowań genetycznych, wsparcia rodzica, aspektu socjologicznego, czy po prostu indywidualnego tempa rozwoju danego dziecka. By mieć pewność, że mowa naszego malca rozwija się poprawnie, musimy znać poszczególne jej etapy. Chcemy, by rozwój mowy naszego malucha przebiegał harmonijnie – zgodnie z kalendarzem rozwoju. Jednak musimy pamiętać o tym, że nie każde dziecko w tym samym czasie osiąga te same kompetencje. Niektóre maluchy rozwijają się wolniej, inne szybciej, dlatego baczna obserwacja postępów pozwala dostrzec ewentualny problem i w porę zareagować, wprowadzając profilaktykę lub niezbędną terapię. Pamiętajmy też, że czasami opóźnienia w rozwoju mowy są naturalne – wynikają z indywidualnego tempa rozwoju konkretnego dziecka. Czasami jednak może to być powód do niepokoju.
W ostatnich latach poważnym wyzwaniem jest tzw. opóźniony rozwój mowy, spowodowany wieloma czynnikami. Na niewłaściwe kształtowanie się mowy dziecka wpływ może mieć m.in. uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, wadliwa budowa aparatu artykulacyjnego, uszkodzenie narządu słuchu, opóźniony rozwój psychomotoryczny i emocjonalny, współistniejące zespoły genetyczne, autyzm dziecięcy, ale też brak bodźców do mówienia lub nadmiar bodźców słownych i wizualnych, nieprawidłowe wzorce językowe dorosłych, niewłaściwa reakcja otoczenia na wypowiedzi dziecka.
Choć proces rozwoju mowy jest indywidualny dla każdego dziecka i przebiega skokowo, to można dostrzec pewne schematy dotyczące powstawania dźwięków i głosek w określonych etapach życia:
- pierwsze miesiące życia – głużenie (powstają pierwsze przypadkowe, niekontrolowane dźwięki, które stanowią znakomite ćwiczenie aparatu artykulacyjnego noworodka)
- około 6 miesiąca życia – gaworzenie (świadomie powtarzane zasłyszane proste sylaby)
- 2. rok życia – powstają pierwsze słowa „mama”, „tata”, „baba”, dziecko wymawia samogłoski [a, o, u, i, y, e] oraz spółgłoski [p, pi, b, bi, m, mi, d, t, n],
- 3. rok życia – pojawiają się proste zdania, dziecko wymawia samogłoski [ę, ą] oraz spółgłoski [w, f, wi, fi, ś, ź, ć, dź, ń, l, li, k, g, ch, ki, gi, chi, j, ł, s, z, c, dz],
- 5. rok życia – pojawiają się głoski [sz, ż, cz, dż] oraz [r] czasem zamieniana na [l],
- 6. rok życia – utrwalanie się głosek [sz, ż, cz, dż, r],
- 7. rok życia – opanowanie techniki mówienia.
Na podstawie przedstawionych informacji można zauważyć, że dzieci 5-, 6-letnie w swoim zasobie słownym powinny posiadać już cały arsenał głosek języka polskiego. Niestety, przybywa coraz więcej dzieci 3-, 4-, 5-, a nawet 6-letnich, które nie mówią wcale lub mówią bardzo niewiele, artykułując jedynie dźwięki rozumiane przez najbliższe otoczenie. Warto zwrócić na te dzieci uwagę i w razie wątpliwości zgłosić się do specjalisty, aby uzyskać odpowiedź na nurtujące pytania oraz – być może – rozpocząć stosowną terapię, która z pewnością przyspieszy rozwój mowy oraz przyczyni się do lepszych relacji z otoczeniem, wzmocni poczucie pewności siebie i uszczęśliwi nasze pociechy!
Pamiętajmy o tym, by wspierać rozwój mowy dziecka i bacznie śledzić jego etapy – od okresu melodii po okres swoistej mowy dziecka. Pamiętajmy, by zwracać uwagę na błędy, które się pojawiają – te są zupełnie naturalne i z czasem (w kolejnym okresie) powinny ustąpić. Gdyby jednak tak się nie stało, warto to skonsultować.
O tym, jak wspierać rozwój mowy dziecka i o tym, jakie błędy w jakim okresie, i jakie umiejętności w jakim okresie się pojawiają napiszemy w kolejnej części poświęconej logopedii.
Autor: Jowita Kokosza, logopeda