Dziecko wie najlepiej, jaką moc ma zabawa. Nie narzucana, nie kierowana, nie animowana przez dorosłego. Swobodna zabawa, którą dziecko samo kreuje i samo nią zarządza. Samo ją też prowadzi. Zabawa w życiu dziecka odgrywa ogromną rolę – jest dominującą czynnością. Zabawa swobodna ma niezwykłą moc i odgrywa w życiu dziecka niezwykle ważną rolę – dzięki niej maluch poznaje świat, uczy się i doświadcza. Zabawa swobodna jest bardzo twórcza i pomaga w zrozumieniu świata. Oprócz tego, że musi po prostu być, musi też być dla dziecka przyjemnością i radością. Zabawa swobodna jest zabawą dla samej zabawy i nie ma żadnego celu do osiągnięcia. I tak ma być. To jej główna rola.
Dlaczego to tak ważne? Ze względu na poznawanie – uczenie się świata! Wszystkie schematy poznawcze budowane w umyśle dziecka powstają w określonej kolejności. Do ich budowania potrzebne są określone doświadczenia, które dzieci muszą zgromadzić osobiście. Tylko w ten sposób się uczą. Taka silna potrzeba sprawia, że dziecko podejmuje zabawę o dokładnie określonym przebiegu i wielokrotnie ją powtarza. W trakcie zabawy spontanicznej dziecko stale zwiększa liczbę elementów, którymi manipuluje nadając im nowy sens. Dzięki temu gromadzone doświadczenia są bogatsze. Często głośno mówi do siebie co robi, co sprawia, że zgromadzone doświadczenia zyskują intelektualne znaczenie.
Odpowiedni czas poświęcony na aktywność zabawy spontanicznej – zwanej powszechnie zabawą swobodną – pozwala na zgromadzenie dużo większej ilości doświadczeń, które są niezbędne do budowania schematu umysłowego. Powtarzanie czynności pozwala na zbudowanie określonego schematu, a kiedy on powstanie, dziecko zajmuje się inną zabawą. Przykładem takiego działania dziecka jest budowanie wieży z klocków. W trakcie takiej zabawy maluch buduje schemat poznawczy część – całość. Ustawiając klocki w wieżę, stawiając klocek na klocku poznaje, że z kawałków można ułożyć całość, a następnie całość można rozłożyć na części. Dziecko widzi klocki jako całość w formie wieży, natomiast kiedy budowla się rozpada – następuje fascynujące odkrycie podziału na mniejsze elementy, które można jeszcze raz złożyć w całość. Pochłonięte budowaniem, mówi do siebie, śmieje się z radością i z fascynacją buduje wieżę kolejny raz, i kolejny raz, gromadząc przy tym ogromne i pozytywne doświadczenia. Kolejne zabawy w budowanie stają się bardziej precyzyjne i coraz bardziej skomplikowane. Powstają nowe schematy: budowanie dwóch i więcej wież, łączenie ich ze sobą. Dziecko z czasem buduje coraz bardziej złożone konstrukcje, zgodnie z potrzebą tworzenia kolejnego schematu umysłowego. Za każdym kolejnym powtórzeniem zabawy, jej czas się wydłuża, a dziecko zmienia jej przebieg.
Zabawa spontaniczna to nie zabawa w „byle co i byle jak”. To sytuacja, w której dzieci nie bawią się przypadkowo. Podejmują one takie aktywności i takie zabawy, które pomagają im zgromadzić potrzebne doświadczenia do rozwijania schematów umysłowych niezbędnych w danej chwili. Wartość zabawy swobodnej jest ogromna i powinna być wykorzystywana w uczeniu i wychowywaniu dzieci, szczególnie wśród najmłodszych, w pierwszych latach życia dziecka zabawa jest nadrzędną czynnością, dzięki której dziecko po prostu… się uczy! Nam rodzicom zależy najbardziej na nauce i rozwoju dziecka. Dlatego to my powinniśmy dbać o to, by dziecko miało czas na swobodną, „bezcelową” zabawę. Bezcelową jednak tylko z nazwy.
Naszą rolą – rolą dorosłych, rodziców, opiekunów, nauczycieli jest dbać o to, by nasze dzieci mogły bawić się możliwie często – w bezpiecznym otoczeniu, w to co chcą, i jak chcą. Nie warto przerywać takich dziecięcych, spontanicznych zabaw – te nie trwają długo, warto więc poczekać, aż dziecko skończy. Naszą rolą jest też dostrzeżenie tej zabawy i nadanie jej znaczenia. Tak, by dziecko dłużej i z większym zaangażowaniem realizowało swoją naturalną, wewnętrzną potrzebę. I ostatnia rzec – nie ingerować w przebieg zabawy, jeśli to możliwe. Jeżeli dziecko potrzebuje naszej obecności – bądźmy obserwatorami i podążajmy za dzieckiem, gromadzącym doświadczenia korzystne dla jego rozwoju umysłowego.
Temat zabawy swobodnej, zabawek i przedmiotów, które wspomagają rozwój dziecka i tych, którymi niekoniecznie należy się otaczać jest nam szalenie bliski. Dlatego będziemy go pogłębiać i kontynuować.